به گزارش روابط عمومی شرکت طراحی و ساختمان نفت، در شرکت ODCC مدیریت واحد مهندسی را مهندس محمدمهدی علیزاده بر عهده دارد. از همین رو به مناسبت آغاز سال جدید گفت وگویی با او در مورد جایگاه و اهمیت بخش مهندسی در شرکت طراحی و ساختمان نفت و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای ارتقای بیش از پیش این بخش انجام دادیم که مشروح آن را در پیش رو می‌خوانید. 

در خصوص واحد مهندسی توضیح دهید. این واحد چه ساختاری دارد و چگونه فعالیت می‌کند؟
واحد مهندسی جزو بخش‌های کلیدی شرکت است و به‌صورت ماتریسی فعالیت می‌کند. ما در مهندسی، دوازده بخش تخصصی داریم که شامل فرآیند، مکانیک، پایپینگ، برق، ابزاردقیق و غیره می‌شوند. تمام پروژه‌ها در بخش‌های مختلف مهندسی تعریف و انجام می‌شوند. برای هر پروژه، یک تیم مدیریت مهندسی پروژه تشکیل می‌دهیم که شامل مدیر مهندسی به‌ همراه مهندسین پروژه است. به محض ابلاغ پروژه، هر بخش یک مهندس راهبر از طرف خود به پروژه معرفی می‌کند؛ این فرد مسئول انجام کارهای مربوط به بخش خود در پروژه است و ارتباطات میان‌بخشی را مدیریت می‌کند. برای چرخش اطلاعات و مدیریت بهتر کارها، از نرم‌افزارهای خاصی استفاده می‌کنیم که فرآیندهای مهندسی را تسهیل می‌کنند.

اولین و مهم‌ترین فعالیت‌ها پس از ابلاغ کار مهندسی از طرف کارفرما به ما، مشخص کردن محدودۀ کاری تیم پروژه است. این مرحله به ما کمک می‌کند تا تعهدات‌مان را نسبت به کارفرما کاملاً شفاف کنیم و بر اساس آن در ادامه، لیست مدارکی که باید تهیه شود و برنامۀ زمان‌بندی پروژه تدوین می‌شود.

شرکت شما به‌تازگی جایزۀ ملی سازه را دریافت کرده است. لطفاً در این خصوص توضیح دهید. این جایزه مربوط به چه پروژه‌ای است؟
این جایزه از سوی انجمن فولاد اعطا می‌شود. این انجمن هر سال سازه‌های خاص فولادی را بررسی کرده و با استفاده از شاخص‌های مختلف، برترین‌ سازه‌ها را انتخاب می‌کند. خوشبختانه در پروژۀ ما که در آبادان اجرا شد، یکی از سازه‌ها موفق به کسب عنوان سازۀ برتر شد و توانست بهترین نمره‌ها را در شاخص‌ها کسب کند. ما از کسب این جایزه در پروژه آبادان خیلی خوشحال شدیم، چراکه این سازه در ابتدا مورد انتقادهایی قرار داشت و منتقدان معتقد بودند که در طراحی این سازه اُوِردیزاین (Over Design) صورت گرفته است، یعنی ضریب‌های ایمنی در آن بالاتر از حد نیاز در نظر گرفته شده‌اند و سازه می‌توانست سبک‌تر باشد. اما با توجه به بارگذاری و کاربرد آن، مشخص شد که این انتقادات وارد نبود و اتفاقاً همین سازه‌ای که بیشترین انتقادها نسبت به آن مطرح شده بود، برندۀ جایزه شد. این موضوع برای ما و همکاران بسیار مسرت‌بخش بود.

مهم‌ترین دستاورد واحد مهندسی از زمانی که مدیریت را بر عهده گرفتید چه بوده است؟
اتفاقات مثبت واحد مهندسی فقط به زمان مدیریت من محدود نمی‌شود، بلکه روندهای اصلاحی بخشی از روند رشد و بهبود مستمر شرکت بوده است. با این حال، یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی که در این سال‌ها به آن رسیده‌ایم، جلب اعتماد کارفرماها بوده است. به یاد دارم که در گذشته، بسیاری از کارفرماها ترجیح می‌دادند پروژه‌های خود را به خارج از شرکت واگذار کنند یا واحد مهندسی شرکت ما در ابعاد کوچکی در پروژه‌ها دخیل باشد. اما امروز شرایط کاملاً تغییر کرده است. به‌عنوان مثال، در فاز دوم پالایشگاه آبادان، با وجود نبودن شریک خارجی، کارفرما تصمیم گرفت بخش‌های مربوط به مهندسی که قبلاً در اسکوپ خارجی بود، توسط واحد مهندسی ما انجام شود؛ به عبارت ساده‌تر، رویه‌ها برعکس شده و اعتماد کارفرماها به ما دو چندان شده است.

بزرگ‌ترین چالش حال حاضر واحد مهندسی چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در حوزۀ مهندسی که در حال حاضر تقریباً تمام افراد فعال در حوزۀ مهندسی با آن روبرو هستند، مدیریت منابع انسانی است، چراکه امروزه فارغ‌التحصیلان مهندسی تمایل چندانی به ورود به بازار کار این حوزه ندارند. از طرفی، موج مهاجرت متخصصان نیز بسیار زیاد است. این مسئله باعث شده که نیروی انسانی تازه‌کار یا ترجیح دهند وارد بازار کار نشوند یا به دنبال فرصت‌های خارج از کشور باشند. به نظر من، با حقوق و درآمد فعلی، کار برای‌شان جذابیت ندارد و کمبود نیروی متخصص ناشی از این مسئله است.

با توجه به صحبت‌هایی که داشتیم، به نظر می‌رسد یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های شما در حوزه مهندسی، مدیریت منابع انسانی است. چرا این مسئله تا این حد مشکل‌ساز شده و چه برنامه‌ای برای جذب و نگه‌داشت نیروهای متخصص جدید که از نسل z هستند، دارید؟
بله، درست است. در حال حاضر جذب و حفظ نیروی انسانی در مجموعۀ مهندسی بسیار دشوار است. چالش منابع انسانی، به‌خصوص در واحد مهندسی، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های ماست. به دلایل ذکر شده، کمبود نیروی متخصص بسیار محسوس است، اما ما استاندارها و فرهنگ کاری مشخصی در شرکت داریم و به استانداردهای خود پایبند هستیم. اما از طرف دیگر، قطعاً باید نحوۀ کارکردمان را با نیازمندی‌ها و اولویت‌های نسل جدید تطابق دهیم؛ باید زمینه را برای فعالیت آن‌ها فراهم کنیم؛ به‌ویژه مهندسان تازه‌کار، خلاقیت زیادی دارند، اما تمایلی به کار در قالب‌های سنتی ندارند. این افراد نه به کارهای ثابت و تکراری علاقه دارند و نه می‌خواهند در چارچوب ساعت‌های کاری مشخصی مانند ۷ یا ۸ صبح فعالیت کنند.
 

آیا برنامۀ مشخصی برای جذب این نیروها و حفظ آن‌ها دارید؟
بله، ما در حال کار بر روی تغییراتی هستیم تا محیط کاری را برای نسل جدید جذاب‌تر کنیم. نسل جدید حوصلۀ کارهای تکراری را ندارد و بسیاری از این کارها را کم‌ارزش می‌داند. اما در مهندسی، کارهای تکراری اجتناب‌ناپذیر هستند. برای رفع این چالش، ما در حال حرکت به سمت استفاده از فناوری‌های نوین، مانند هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها، هستیم. هدف این است که بخش تکراری کارها را به سیستم‌های اتوماسیون هوشمند بسپاریم تا مهندسان بتوانند بر کارهای خلاقانه و تحلیلی تمرکز کنند و رغبت بیشتری به کار داشته باشند. از سوی دیگر، لازم است ارزش‌های مشترک بین شرکت و نسل جدید تعریف شود. مثلاً وقتی یک پروژه به پایان می‌رسد، تمام افراد دخیل در آن باید احساس مالکیت و افتخار کنند. این احساس باعث ایجاد تعهد می‌شود و انگیزۀ ماندگاری را افزایش می‌دهد.
 

آیا اقدامات عملی در این زمینه انجام داده‌اید؟
اقدامات مختلفی در حال انجام است اما دقت داشته باشید که مهندسی صرفاً یکی از بخش‌های شرکت است و تحت تأثیر ساختارهای کلان‌تر، از جمله قوانین دولت و تأمین اجتماعی، قرار دارد. بخشی از این تغییرات باید از پایین به بالا شکل بگیرد و آن اقداماتی است که از طرف ما صورت می‌گیرد، و بخشی دیگر از بالا به پایین است. ما در حال تطبیق دادن ساختارهای داخلی‌مان با نیازهای نسل جدید هستیم اما لازم است که قوانین مربوط به مرخصی‌ها، ساعات کاری و شرایط شغلی نیز اصلاح شوندتا بتوانیم با همراه کردن نسل جدید با خود به موفقیت‌های بیشتری برسیم.
 

از فناوری‌های نوین، مانند هوش مصنوعی، چه استفاده‌هایی در شرکت می‌شود؟
در بخش‌های مختلف از فناوری‌های نوین استفاده می‌کنیم. همچنین از نرم افزارهایی برای تحلیل داده و کاهش زمان استفاده می‌شود و یکی از حوزه‌هایی که به آن توجه داریم، مدیریت داده‌ها و تحلیل آن‌هاست؛ حجم بالایی از دادها توسط فناوری‌های نوین خوانش می‌شود و این به مدیریت زمان و منابع کمک می‌کند. علاوه بر این، در حال توسعۀ سیستمی هستیم که بتواند داده‌های ثابت و پرحجم بین بخش‌ها را به‌صورت خودکار انتقال دهد تا دیگر قرار نباشد کارشناس اطلاعات را در اختیار همکاران قرار دهد؛ این امر باعث می‌شود که سرعت و دقت کار افزایش یابد.
 

آیا در حوزه مدیریت ریسک از هوش مصنوعی استفاده می‌کنید؟
بله، مدیریت ریسک یکی از حوزه‌هایی است که هوش مصنوعی می‌تواند در آن به ما کمک زیادی کند؛ با این فناوری می‌توانیم داده‌های زیادی از نقاط مختلف پروژه را تحلیل کنیم و در اقدامات مهندسی موفق‌تر عمل کنیم؛ در مواردی که عدم قطعیت زیادی وجود دارد یا داده‌های زیادی باید تحلیل شوند، استفاده از هوش مصنوعی به ما امکان می‌دهد تا تصمیمات بهتری بگیریم. هدف ما این است که از این فناوری برای شناسایی نقاط ضعف و کاهش ریسک‌ها استفاده کنیم. البته هنوز در مراحل اولیه هستیم و زمان می‌برد تا استفاده از این فناوری به بهره‌برداری کامل برسد.
 

واحد مهندسی با ریسک‌های خارجی متعددی روبه‌رو است. لطفاً در مورد این ریسک‌ها و نحوۀ مدیریت آن‌ها توضیح دهید.
یکی از چالش‌های اساسی در واحد مهندسی، ریسک‌های خارجی است که عمدتاً ناشی از تغییرات ناگهانی قوانین، مقررات، اسپک‌ها (Specifications) و استانداردها هستند. این تغییرات می‌توانند تأثیرات قابل‌توجهی بر طراحی، اجرا و بهره‌برداری پروژه‌ها داشته باشند. یکی دیگر از جنبه‌های مهم ریسک، مدیریت ارتباطات میان واحد مهندسی، وندورها (تأمین‌کنندگان) و سایر واحدهای مرتبط است. در این فرآیند، اطلاعات باید دقیق و کامل منتقل شود. هرگونه نقص یا کمبود در اطلاعات می‌تواند منجر به مشکلات جدی در مراحل بعدی، به‌ویژه در بهره‌برداری پروژه شود.

ارتباطات میان مهندسی، تأمین (Procurement) و ساخت (Construction) چگونه مدیریت می‌شود و چه چالش‌هایی وجود دارد؟
مدیریت ارتباطات بین سه بخش مهندسی (Engineering)، تأمین (Procurement) و ساخت (Construction) یکی از حساس‌ترین وظایف ماست. این ارتباطات همیشه با عدم قطعیت‌هایی همراه است که باید به‌درستی مدیریت شوند. برای مثال، در مراحل تأمین و ساخت، تغییرات ناگهانی یا اشتباه در انتقال اطلاعات می‌تواند به تأخیر در پروژه یا حتی به مشکلات کیفی منجر شود.
در حال حاضر، وظیفۀ مدیریت این ارتباطات در داخل واحد مهندسی بر عهدۀ مدیران بخش‌های تخصصی است. آن‌ها باید اطمینان حاصل کنند که اطلاعات به‌درستی در داخل واحد مهندسی و بین بخش‌های مختلف منتقل می‌شود. اما وقتی پای ارتباط با بخش‌های خارجی، مانند تأمین و ساخت، به میان می‌آید، مدیریت این ارتباطات پیچیده‌تر می‌شود.

نقش واحد مهندسی در کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری در پروژه‌ها چگونه است؟
واحد مهندسی می‌تواند به عنوان رهبر و پیشرو در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نقش مهمی ایفا کند. یکی از وظایف اصلی ما، بهینه‌سازی طراحی‌ها است. باید حدود و اسکوپ قرارداد را به‌دقت مشخص کنیم و نیازهای تعریف‌شده در قرارداد را به بهترین شکل برآورده کنیم. همچنین از طراحی‌های اوردیزاین (Over-design) که می‌تواند هزینه‌های بالایی به شرکت تحمیل کند، اجتناب کنیم، چراکه اگر این موضوعات رعایت نشود شرکت هزینه‌های زیادی را متحمل خواهد شد.
نکتۀ دیگر، نحوۀ انتخاب وندورها است. اگر بتوانیم بستۀ خریدمان را به‌درستی برای سازنده‌ها تعریف و نیازهای پروژه را به‌طور شفاف منتقل کنیم، سازندگان می‌توانند با ریسک کم‌تری قیمت‌گذاری کنند، در نتیجه با قیمت بهتری قرارداد را به سازنده‌ها می‌دهیم و این منجر به کاهش هزینه‌ها برای شرکت می‌شود.
همچنین، موضوعی که از میانۀ پروژه به بعد اهمیت زیادی دارد این است که سایر عوامل، مثل عوامل اجرایی و پیمانکاری نباید منتظر بمانند؛ برنامه‌ریزی‌های زمان‌بندی پروژه باید به گونه‌ای باشد که پیمانکاران و عوامل اجرایی و ارکان پروژه در محل پروژه دچار تأخیر و انتظار نشوند و نقشه‌های مهندسی، تجهیزات و ماشین‌آلات به‌موقع در دسترس آن‌ها قرار گیرد تا بهره‌وری کاهش نیابد و هزینه‌ها بهینه شوند.
 

تحریم‌ها چه تأثیری بر کار شما داشته‌اند؟
تحریم‌ها مسلماً بر صنعت نفت و گاز تأثیر داشته‌اند؛ از طرفی، تحریم‌ها در فرایند طراحی مهندسی تأثیر مستقیمی نگذاشته‌اند اما تأثیراتی بر دسترسی به منابع، فناوری‌های جدید و وندورهای باکیفیت داشته‌‌اند، به عنوان نمونه، دسترسی به فناوری‌های مدرن و وندورهایی که می‌توانند کارهای بهینه‌تری ارائه دهند، در اثر تحریم‌ها محدود شده است. این محدودیت‌ها بیشتر در انتخاب وندورهای خارجی و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته احساس می‌شود.

برای جذب و آموزش نیروهای جدید چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
در حوزه آموزش، ما گام‌هایی برداشته‌ایم. نخست استفاده از تجربه نیروهای باسابقه: در این خصوص از همکاران باتجربه خواسته‌ایم زمان و تلاش خود را صرف آماده‌سازی پکیج‌های آموزشی برای نیروهای تازه‌وارد کنند. این کار باعث می‌شود انعطاف‌پذیری بیشتری در آموزش داشته باشیم. دوم برنامه‌های آموزشی منظم: در این باره نیز واحد آموزش شرکت، هر ساله نیازهای آموزشی جدید را شناسایی و دوره‌های مرتبط را برگزار می‌کند. و سومین اقدام چرخش وظایف بوده است؛ ما نیروها را به یک فعالیت خاص در یک واحد محدود نمی‌کنیم. تلاش می‌کنیم آن‌ها در فعالیت‌های مختلف مهندسی بخش خود شرکت داشته باشند. این کار انگیزۀ یادگیری را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود همکاران مهارت‌های چندگانه کسب کنند.

برای افزایش انگیزه نیروها چه اقداماتی انجام شده است؟
مدیریت ارشد شرکت، به‌ویژه جناب آقای مهندس جوادی، تلاش‌های زیادی برای ارائه حقوق، مزایا و امکانات بهتر داشته‌اند تا آنها را متقاعد به کار کردن در کشورشان کنند و همچنین با ایجاد فرصت‌های یادگیری و چالش‌های جدید، انگیزه نیروها را افزایش داده‌اند. با توجه به این اقدامات، تلاش کرده‌ایم محیطی فراهم کنیم که نیروها احساس کنند همواره چیزی جدید برای یادگیری وجود دارد و به آینده شغلی خود در این شرکت امیدوار باشند.

در پروژه‌های شرکت چه اقدام خاصی صورت گرفته است؟
یکی از خاص‌ترین پروژه‌های حال حاضرِ شرکت، واحد «آر اف سی سی» پروژۀ اصفهان است که عملاً دومین نمونه از نوع خود در ایران است و تک تک طراحی‌ها و تجهیزاتش خاص است، ضمن اینکه این واحد با توان و دانش ایرانی در حال ساخت است، البته همۀ تجهیزات آن ایرانی نیست اما سیاست شرکت رسیدن به بالاترین درصد بومی‌سازی بوده است.

برنامه های آتی شرکت در سال آینده چه خواهد بود؟
زمان‌بندی پروژه‌های شرکت معمولاً ۴ الی ۵ سال است و در حال حاضر دو مگاپروژۀ آبادان و اصفهان را در دست داریم؛ در حال حاضر مشغول انجام مهندسی پروژۀ نفت سپاهان نیز هستیم که سال آینده باید به اتمام برسد و همچنین پروژۀ وستوک را نیز داریم که به تازگی فعالیتش آغاز شده است. ما در تلاشیم که نه تنها پروژه‌های فعلی را به اتمام برسانیم، بلکه با جذب پروژه‌های جدید و توسعۀ فناوری‌های بومی، بتوانیم سهم بیشتری در پیشرفت کشور داشته باشیم.

در پایان، امیدوارم فرا رسیدن سال نو فرصتی باشد تا نگاهی به پشت سر بیندازیم و دستاوردهای ارزشمند یک سال تلاش و همت خود و همکاران عزیزمان را مرور کنیم. سالی که گذشت، پر از چالش‌ها، فراز و نشیب‌ها و البته موفقیت‌های بزرگی بود که بدون همت همکاران محقق نمی‌شد. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده قدرت تیمی و همبستگی ماست و امیدوارم این روحیه همکاری و همدلی در سال جدید نیز مانند گذشته و حتی بهتر از آن ادامه داشته باشد.