به گزارش روابط عمومی شرکت طراحی و ساختمان نفت، مهدی شیخ‌الاسلامی، مدیر پروژه احداث واحد گوگردزدایی از گازوئیل پالایشگاه نفت شیراز معتقد است که این طرح مهمترین و بزرگترین طرح پالایشگاه از زمان شروع به‌کار این پالایشگاه است که می‌تواند نقش مهمی در توسعه درآمدزایی و کاهش آلایندگی محصولات میان تقطیر پالایشگاه را ایفا کند و تمام محصولات این پالایشگاه را در رده استاندارد یورو 5 قرار دهد.

به مناسبت پایان سال ۱۴۰۳ و فرا رسیدن سال ۱۴۰۴ در گفت‌وگو با شیخ‌الاسلامی مدیر پروژه پالایشگاه شیراز آخرین وضعیت این پروژه را مورد بحث و بررسی قرار دادیم که مشروح آن را می‌خوانید. 

هدف از پروژه احداث واحد گوگردزدایی چیست و اساسا فرآیند گوگردزدایی چگونه انجام می شود؟

پروژه گوگردزدایی پالایشگاه شیراز یکی از طرح‌های کلیدی در راستای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و ارتقای کیفیت سوخت کشور است. ما اکنون در مراحل پایانی اجرای این پروژه هستیم و تمام تلاش خود را می‌کنیم تا هر چه زودتر این واحد را به بهره‌برداری کامل برسانیم. وظیفه اصلی این پروژه، گوگردزدایی از گازوئیل تولیدی پالایشگاه شیراز است. فرآیند کار به این صورت است که گازوئیل تولید شده در واحدهای مختلف پالایشگاه، وارد واحد DHT (واحد هیدروتریتینگ) می‌شود و در آنجا با استفاده از هیدروژن تصفیه می‌شود. ما در یکی از واحدهای پروژه، هیدروژن تولید می‌کنیم و آن را به این واحد منتقل می‌کنیم. سپس، این هیدروژن با گازوئیل تحت دما و فشار بالا و در مجاورت کاتالیست محصولات پالایشگاهی در راکتورها واکنش داده و گوگرد موجود در گازوئیل جدا می شود.

سولفور حذف‌شده در واحدهای گوگردزدایی (Sulfur Recovery Unit) و Tail Gas Treatment Unit بازیافت و در نهایت، به گوگرد جامد تبدیل می‌شود. این گوگرد به‌صورت گرانول درآمده و در صنایع مختلف مانند صنایع شیمیایی، کشاورزی و حتی صنایع نظامی و عمرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین، این پروژه نه‌تنها آلاینده‌های زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد، بلکه یک محصول جانبی با ارزش را نیز تولید می‌کند.

پیشرفت پروژه و مراحل اجرایی در حال حاضر در چه مرحله ای قرار دارد؟

در حال حاضر، این پروژه ۹۶ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و به مرحله Mechanical Completion رسیده است. این یعنی که تقریباً تمامی بخش‌های طراحی پایه، مهندسی، خرید، ساخت و نصب تجهیزات انجام شده است و اکنون در حال ورود به فاز راه‌اندازی (Commissioning) هستیم. دقت داشته باشید که زمانی که یک پروژه تعریف می‌شود، مراحل مختلفی را طی می‌کند: طراحی پایه: (Basic design) عملیات مهندسی پایه واحدها. مهندسی (Engineering): طراحی جزئیات واحدها و فرآیندها.تدارکات و خرید (Procurement): تأمین تجهیزات و قطعات موردنیاز. ساخت و نصب (Construction): عملیات اجرایی و نصب تجهیزات. راه‌اندازی (Commissioning & Startup): آزمایش و در سرویس قراردادن واحدها.

ما در حال حاضر وارد مهم‌ترین و حساس‌ترین مرحله یعنی راه‌اندازی شده‌ایم که پرریسک‌ترین و زمان‌برترین بخش پروژه است. در این مرحله، تمامی زحمات چند ساله ما به نتیجه می‌رسد و مشخص می‌شود که آیا طراحی و اجرای انجام شده، خروجی مطلوب را دارد یا خیر. معمولاً در این فاز برخی اصلاحات جزئی لازم است تا واحد به حداکثر ظرفیت و بهره‌وری برسد.

با توجه به اینکه پروژه ۹۶ درصد پیشرفت داشته براساس برنامه ریزی های انجام شده، برنامه زمانی بهره‌برداری مشخص شده است؟

بر اساس پیش‌بینی‌ها، بهره‌برداری کامل از این پروژه تا شهریور سال آینده انجام خواهد شد. اما تمام تلاش ما این است که تا تیر یا مرداد 1404 کار را به پایان برسانیم. البته، در این مرحله چالش‌هایی نیز وجود دارد که می‌تواند زمان بهره‌برداری را تحت تأثیر قرار دهد، ازجمله:تأمین برق مورد نیاز که در تعهد کارفرما است و همچنین وابستگی راه‌اندازی این واحد به وضعیت عملیاتی سایر واحدهای پالایشگاه وعلاوه برآن ملاحظات مربوط به تولید و توزیع گازوئیل در کشور، که ممکن است منجر به تعویق در برخی مراحل عملیاتی شود.

در حال حاضر، واحد به‌طور کامل آماده است، اما هنوز خوراک‌دهی (Feed-in) انجام نشده است. برخی از پیش‌نیازها خارج از کنترل ما هستند و به تصمیمات کلان پالایشگاه و سیاست‌های تأمین سوخت کشور بستگی دارند.

اجرای این طرح تأثیرات زیست‌محیطی خواهد داشت؟

اجرای این پروژه تأثیرات بسیار مهمی بر محیط زیست و کیفیت سوخت مصرفی در کشور خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین مزایای این پروژه، کاهش روزانه مقدار 30 تن گوگرد موجود در گازوئیل است. در حال حاضر، بالا بودن میزان گوگرد موجود در سوخت‌های مصرفی، یکی از دلایل اصلی آلودگی هوا در کلان‌شهرهایی مانند تهران است. این واحد با حذف گوگرد از گازوئیل، نقش مهمی در کاهش آلاینده‌های ناشی از احتراق سوخت در خودروها خواهد داشت.

با راه‌اندازی این پروژه، پالایشگاه شیراز قادر خواهد بود گازوئیل با استاندارد یورو ۵ تولید کند که میزان گوگرد آن بسیار کمتر از استانداردهای فعلی خواهد بود. این موضوع نه‌تنها باعث بهبود کیفیت سوخت داخلی می‌شود، بلکه امکان صادرات فرآورده‌های پالایشگاه به بازارهای بین‌المللی را نیز افزایش خواهد داد.

پس با احداث این قسمت شاهد کاهش آلودگی هوا خواهیم بود؟

با راه‌اندازی این واحد، میزان سولفور موجود در گازوئیل به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. در حال حاضر، کشورهای اروپایی که از بنزین یورو ۵ استفاده می‌کنند، تقریباً هیچ آلایندگی سولفوری ندارند. درحالی‌که در ایران، پالایشگاه‌ها به‌تدریج در حال راه‌اندازی این واحدها هستند تا استانداردهای جهانی را رعایت کنند. پالایشگاه‌هایی مانند تبریز، تهران، اصفهان و آبادان این واحدها را راه‌اندازی کرده‌اند و اکنون پالایشگاه شیراز در مراحل نهایی بهره‌برداری از این پروژه است.

میزان حذف سولفور از بنزین و گازوئیل به زیر 10 پی‌پی‌ام (ppm) خواهد رسید، درحالی‌که میزان سولفور در سوخت‌های قدیمی ایران بسیار بالاتر از این مقدار بود. این تغییر منجر به کاهش بیماری‌های ریوی، قلبی و کبدی در افرادی که در معرض آلودگی‌های ناشی از احتراق سوخت قرار دارند، خواهد شد.

فرآیند سولفور زدایی آلاینده است و برای کاهش آلایندگی پالایشگاه، تامین ایمنی و سلامت نیروی انسانی چه اقداماتی انجام دادید؟

در فرآیندهای پالایشگاهی، معمولاً ترکیبات گوگردی به‌صورت گازهای آلاینده سوزانده می‌شوند که باعث ایجاد آلودگی در محیط پالایشگاه و اطراف آن می‌شود. اما با احداث این واحد، سولفور جمع‌آوری شده و به گوگرد جامد تبدیل می‌شود که می‌تواند در صنایع دیگر مورد استفاده قرار گیرد.

با توجه به اینکه در این واحدها سولفید هیدروژن (H₂S) موجود می‌باشد، رعایت نکات ایمنی بسیار ضروری است. سولفید هیدروژن گازی بسیار سمی و کشنده است که در برخی از پروژه‌های قبلی مانند پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، حوادثی منجر به تلفات انسانی داشته است. برای ایمنی نیروی انسانی، از دستگاه های شناسایی گاز (Gas Detectors) و سیستم‌های هشداردهنده استفاده شده است که در صورت افزایش سطح گازهای سمی، به‌صورت خودکار هشدار داده و نیروی انسانی را از محیط خارج می‌کنند. علاوه بر این، نیروهای انسانی این پروژه تحت دوره‌های آموزش‌های ایمنی و بهداشت صنعتی (HSE)در این خصوص قرار گرفته و میگیرند، شایان ذکر است این پروژه سعی دترد با برگزاری مانور های مستمر سطح آگاهی و هوشیاری شاغلین ای پروژه را در سطح منسب قرار دهد

ویژگی‌های خاص این پروژه در مقایسه با سایر پالایشگاه‌ها در چیست؟

ازنظر عملکردی، این واحد تفاوت اساسی با سایر واحدهای مشابه در پالایشگاه‌های دیگر کشور ندارد، اما دو شاخص مهم در این پروژه وجود دارد که آن را تا حدودی متمایز می‌سازد: در وهله اول موضوع لایسنس این پروژه است بگونه‌ای که این واحد بر اساس استاندارد و لایسنس شرکت UOP(یکی از شاخص‌ترین شرکت‌های تولید فناوری پترو پالایشی جهان) ساخته شده است.

همچنین بومی‌سازی ۷۵ درصد تجهیزات در داخل کشور از دیگر ویژگی های مهم این پروژه است؛ به‌گونه‌ای که برخلاف بسیاری از پالایشگاه‌های قدیمی که در دوران غیرتحریمی ساخته شده بودند، این پروژه در شرایط تحریمی اجرا شد و بیش از ۷۵ درصد تجهیزات آن در داخل کشور تولید شده است. رآکتورهای این واحد در ایران ساخته شده‌اند و تمام تجهیزات ثابت (Fixed) و دوار (Rotary)، به‌جز کمپرسورها، تولید داخلی هستند. ابزار دقیق و سیستم‌های کنترل نیز تا قسمتی از تولیدات داخلی تأمین شده‌اند که این موضوع نه‌تنها باعث کاهش وابستگی به واردات تجهیزات خارجی شده، بلکه منجر به ایجاد اشتغال و توسعه صنایع داخلی نیز شده است.

تأثیر اقتصادی پروژه بر کشور و حتی در منطقه ارزیابی شده است؟

اجرای این پروژه نه‌تنها موجب کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت سوخت کشور می‌شود، بلکه تأثیرات اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم نیز دارد به‌گونه‌ای که مهمترین تاثیر آن کاهش وابستگی به واردات سوخت با کیفیت است چراکه ایران تاکنون برای تأمین سوخت کم‌سولفور، مجبور به واردات بود، اما با راه‌اندازی این واحد، امکان تولید داخلی و حتی صادرات فرآورده‌های پالایشگاهی با استانداردهای بین‌المللی فراهم خواهد شد.

 ایجاد اشتغال برای بیش از ۲۰۰۰ نفر از نکات پر اهمیت این پروژه است چراکه این پروژه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، برای بیش از ۲۰۰۰ نفر اشتغال‌زایی کرده است. همچنین می توان به رونق صنایع داخلی و افزایش ظرفیت تولید ملی اشاره کرد زیرا بسیاری از شرکت‌های داخلی که در سال‌های گذشته با ظرفیت پایین فعالیت می‌کردند، اکنون با مشارکت در تأمین تجهیزات این پروژه، به حداکثر ظرفیت تولید خود رسیده‌اند.

کاهش جریمه‌های زیست‌محیطی پالایشگاه از دیگر تاثیرات این پروژه است؛ زیرا پالایشگاه‌ها به دلیل انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی، همواره مشمول پرداخت جریمه‌های سنگین محیط‌زیستی بودند. با بهره‌برداری از این واحد، این جریمه‌ها کاهش یافته و بهره‌وری اقتصادی پالایشگاه افزایش خواهد یافت. برهمین اساس می توان کاهش آلودگی هوا و بیماری‌های مرتبط با استنشاق گازهای گوگرد، افزایش ایمنی و سلامت کارکنان پالایشگاه با استفاده از سنسورهای تشخیص گازهای سمی، کاهش وابستگی به واردات سوخت یورو ۵ و افزایش ظرفیت صادراتی کشور، ایجاد اشتغال برای بیش از ۲۰۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، بومی‌سازی بیش از ۷۵ درصد تجهیزات پالایشگاهی و تقویت صنایع داخلی و کاهش هزینه‌های جریمه زیست‌محیطی پالایشگاه‌ها را مزایای کلیدی این پروژه دانست. بر همین اساس با بهره‌برداری کامل از این واحد تا تیر ماه سال آینده، گام مهمی در جهت ارتقای استانداردهای زیست‌محیطی کشور و توسعه پایدار صنعت پالایشگاهی برداشته خواهد شد.

در مورد چالش‌ها و مشکلات در تأمین مالی پروژه برایمان بگوید؟

یکی از چالش‌های اصلی این پروژه تأمین مالی مناسب بوده است. مشکلاتی مانند کُندی در تأمین مالی، کمبود سرمایه‌گذاری‌ها، و مشکلات در جذب سرمایه‌گذار، باعث شد تا روند اجرای پروژه طولانی‌تر از حد انتظار شود. این مشکلات تأثیرات منفی بر زمان‌بندی و بهره‌وری اقتصادی پروژه گذاشت. در صورتی که اگر تأمین مالی به‌موقع انجام می‌شد، این پروژه می‌توانست زودتر به بهره‌برداری برسد و منفعت اقتصادی بیشتر برای کشور و کارفرما و سرمایه گذار ایجاد کند.

با اینکه پروژه‌های صنعتی و پالایشگاهی در کشور به سمت خودکفایی و استفاده از توان داخلی حرکت کرده‌اند، کمبود انتقال تکنولوژی و عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های داخلی در بخش تحقیق و توسعه باعث شده است که دولت و شرکت‌های خارجی همچنان در تأمین برخی از تجهیزات پیشرفته نقشی اساسی ایفا کنند. در این پروژه نیز از برخی تجهیزات تحریمی و مواد خاص استفاده شده که به دلیل مشکلات تحریمی، یا باید با استفاده از شرکت های دانش بنیان و بومی‌سازی تکنولوژی استفاده می‌کردیم و یا روش‌های بازرگانی غیر استاندارد.

مشکل دیگر این است که شرکت‌های داخلی به دلیل مشکلات اقتصادی، نگاه‌های کوتاه‌مدت، یا سودجویانه قادر یا متمایل به انتقال تکنولوژی به‌طور مؤثر نبوده‌اند، همچنین همین شرکت‌ها در بسیاری از مواقع از واردات تجهیزات خارجی با توجیه توانمندی ساخت داخل جلوگیری کرده‌اند، اما خود نیز در زمینه تولید و تکنولوژی به‌طور مستقل پیشرفتی نداشته‌اند که این موضوع خود جای بسی تامل و نیاز به بررسی سازمان‌های تصمیم‌گیر در سطح کلان کشور را دارد.

همچنین کمبود نیروی انسانی متخصص یکی از چالش‌های بزرگ دیگر این پروژه است. با توجه به اینکه در این پروژه از تکنولوژی‌های پیشرفته و روش‌های نوین استفاده شده، به نیروی انسانی آموزش‌دیده و متخصص نیاز است. متأسفانه به دلیل عدم توجه کافی به تربیت منابع انسانی در صنعت نفت و گاز و عدم جلب نظر و جذب متخصصان داخلی با دستمزدهای مناسب، بخش زیادی از نیروی متخصص به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند یا به شغل‌های دیگری روی آورده‌اند.

در کشورهای نفت‌خیز مانند قطر، عمان، کویت، عراق و قزاقستان، درآمدهای نیروی انسانی متخصص به شدت بالاتر از ایران است و این یکی از دلایل عمده‌ای است که بسیاری از متخصصان ایرانی به این کشورها مهاجرت می‌کنند. برای مثال، درآمد یک مهندس در قزاقستان یا یک اپراتور در قطر بسیار بیشتر از درآمد مشابه در ایران است. در حالی که یک اپراتور در قطر ۱۲۰۰۰ دلار در ماه دریافتی دارد، یک اپراتور ایرانی تنها حدود ۱۱۰۰ دلار در شرایط سخت درآمد خواهد داشت. این تفاوت‌های دستمزد موجب مهاجرت نیروی انسانی به کشورهای نفت‌خیز دیگر می‌شود. به‌طو کلی مشکلات دستمزدها و آموزش منابع انسانی یکی از چالش‌های کلیدی است که در پروژه‌های نفتی و پالایشگاهی وجود دارد. برای جبران این مشکل، باید دستمزدهای رقابتی برای نیروی انسانی متخصص در نظر گرفته شود تا بتوانیم مهاجرت نیروها را محدود کرده و بازاری سالم و جذاب برای منابع انسانی خود ایجاد کنیم. موضوع دیگر توجه به آموزش منابع انسانی است که در این مقوله نیز سخن بسیار است و صنعت نفت در این خصوص با سال‌های طلایی خود فاصله دارد.

آیا در این پروژه از فناوری‌های نوین و متریال پیشرفته استفاده شده است؟

در این پروژه از فناوری‌های روز برای بهبود عملکرد و افزایش ایمنی استفاده شده است. به‌ویژه در بخش‌های شناسایی گازها و آنالیز آلایندگی‌ها، از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند دستگاه‌های تشخیص گاز و سنسورهای پیشرفته بهره گرفته شده است. این سیستم‌ها به‌طور مستمر وضعیت گازها را کنترل کرده و در صورت افزایش خطرنشتی یا آلایندگی، بازخورد تعریف شده را بروز می‌دهند.همچنین در زمینه استفاده از کاتالیست‌ها، از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی بهره گرفته شده است.

بر همین اساس اگر بخواهیم چالش‌ها را جمع بندی کنیم باید بگویم که تأمین مالی ناکافی و سرعت پایین در جذب سرمایه وهمچنین نقدینگی موثر ، مشکل انتقال تکنولوژی وکیفیت پایین تجهیزات داخلی تولید شده علی رغم هزینه کرد‌های بیشمار کشور در جهت رقابتی سازی، کمبود منابع انسانی متخصص و مهاجرت نیروی متخصص از جمله چالش‌های اصلی در اجرای این پروژه بوده است، که بهبود روش‌های تأمین مالی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی، ارتقای انتقال تکنولوژی و سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه،جذب و آموزش نیروی انسانی متخصص با دستمزدهای رقابتی و.. را به می‌توان به عنوان راه‌حل‌های رفع این چالش‌ها بیان کرد.

در مورد برنامه‌های آتی و توسعه پروژه‌ها توضیح دهید؟

در خصوص برنامه‌های آتی، پروژه‌ها و فعالیت‌های کلوزینگ که شامل راه‌اندازی، فاینال کردن مدارک و تکمیل پروژه است، شرکت به ‌دنبال توسعه بازار خود در این پالایشگاه جهت اخذ پروژه‌های این پالایشگاه است.
رایزنی‌های فعال با ذی نفعان و توجه به جلب رضایتمندی مشتری، بهبود مستمر روابط با کارفرمایان برای حفظ جایگاه و تضمین سهم و توسعه بازار در سال‌های آتی ضروری است. که این مهم در دستور کار پرسنل شاغل و مدیریت این پروژه قرار دارد.