نام ایران، در بخش‌های مختلف صنعت نفت و گاز، همواره در میان چند کشور برتر منطقه و حتی جهان قرار دارد؛ شرکت‌های فعال در این صنعت، با توان بالای مهندسی، دانش فنی و مدیریت هوشمند منابع، پروژه‌های بزرگی را مدیریت می‌کنند که نام آن‌ها را در صدر تولیدکنندگان برده است. این پروژه‌ها، برای توسعه و رشد خود، نیازمند هم‌افزایی میان دانش مهندسی، طراحی دقیق و مدیریت هوشمند منابع هستند. موفقیت در چنین پروژه‌های توسعه‌ای، علاوه بر به تجهیزات پیشرفته یا نقشه‌های فنی، به تیم‌های اجرایی توانمندی نیاز دارد که درک عمیقی از فرآیندهای صنعتی و استانداردهای بین‌المللی دارند و می‌توانند میان کیفیت، ایمنی و زمان‌بندی توازن برقرار کنند. شرکت طراحی و ساختمان نفت، حدود سه دهه است که در کنار شرکت‌های بزرگ تولیدکننده صنعت نفت و گاز ایستاده و قدم‌به‌قدم در مسیر توسعه، همراه آن‌هاست. یکی از پروژه‌های اخیر این شرکت، طرح‌های توسعه‌ای نفت سپاهان بود که به‌تازگی به اجرا رسیده است.  
نفت سپاهان، که به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده روغن پایه در خاورمیانه شناخته می‌شود. این شرکت، طی دو سال گذشته، چند پروژه زیرساختی و توسعه‌ای را با هدف و برنامه‌ریزی تولید روغن سبز در دست اجرا داشت؛ پروژه‌هایی مانند HDT،TDAE ، FRW،SDT . 
روابط عمومی شرکت طراحی و ساختمان نفت، برای بررسی دقیق‌ ابعاد فنی و مدیریتی پروژه نفت سپاهان، با مهندس احمد جعفری، مدیر پروژه گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید. در این گفت‌وگو او که از چهره‌های باسابقه صنعت نفت و گاز است و نزدیک به 30 سال در این زمینه تجربه اجرایی و مدیریتی داشته، از مسیر فنی، چالش‌ها و راهکارهای اجرایی این پروژه می‌گوید.

هدف از اجرای پروژه‌های توسعه‌ای شرکت نفت سپاهان، به‌ویژه احداث واحدهای HDT و TDAE چه بود؟ 
شرکت نفت سپاهان به‌منظور بهبود تولید محصولات و افزایش زنجیره ارزش، اجرای دو واحد HDT و TDAE را در دستورکار قرار داد. هدف از احداث واحد HDT تولید روغن سفید (Base Oil) است؛ این واحد تحت لیسانس شرکت اکسنس اجرایی می‌شود. در این واحد، بر روغن پایه (Base Oil) که از واحد موم‌گیری وارد می‌شود، در مجاورت کاتالیست و کورآکتور، و تحت فشار بالایی که توسط دو کمپرسور تأمین می‌شود، فرایند هیدروژناسیون و جداسازی ترکیباتی مانند H₂S صورت می‌گیرد؛ H₂S حاصل برای شیرین‌سازی و خروج از واحد به بخش‌های مربوطه منتقل می‌شود. روغن پایه، مایه اولیه تولید اغلب روغن‌های صنعتی است و با افزودنی‌ها و فرایندهای بعدی، محصول نهایی مورد نظر حاصل می‌شود. هدف اصلی واحد HDT تولید روغن پایه گروه ۲ و ۳ است، چراکه تولید این‌گونه روغن‌ها در داخل کشور محدود بوده یا موجود نیست. واحد دیگر، TDAE، به‌منظور تولید «روغن سبز» طراحی شده است. در این واحد ترکیبات مضر مانند آروماتیک‌ها یا پلی‌سیکلیک آروماتیک‌ها جداسازی می‌شوند و درصد آن‌ها کاهش می‌یابد که نتیجه نهایی، تولید روغن با استاندارد یورو است.

این پروژه‌ها از چه زمانی و با چه میزان سرمایه‌ای آغاز به کار کردند؟  
قرارداد احداث این دو واحد، دی‌ماه ۱۴۰۱ به ما ابلاغ شد و درنهایت در خرداد ۱۴۰۲ قرارداد امضا و فعالیت رسمی پروژه آغاز شد. سرمایه مورد نیاز پروژه هم شامل ۵۰۰ میلیارد تومان ریالی و حدود ۳۰میلیون یورو در بخش ارزی است.

قرارداد طراحی واحد HDT قبل از شرکت طراحی و ساختمان نفت، با پیمانکار دیگری منعقد شده بود؛ آن قرارداد به کجا رسید و چرا تغییر کرد؟ 
کارفرما پیش از شروع قرارداد اجرائی، عملیات احداث واحد HDT را با پیمانکار دیگری آغاز کرده بود؛ قرار بر این بود که طراحی نیز با همان پیمانکار ادامه یابد، اما آن پیمانکار تنها بخشی از کار را اجرا کرده و بخش مربوط به خرید و ساخت هنوز باقی مانده بود. متأسفانه به دلایل مختلف پروژه مطابق برنامه پیش نرفت. با آغاز قرارداد، کارفرما در تعامل با پیمانکار طراح دچار مشکل شد؛ به‌دلیل طولانی‌شدن پروژه و کندی پیشرفت، پیمانکار طراح عملاً کار را رها کرد. ازاین‌رو در دی‌ ۱۴۰۲ مسئولیت طراحی به‌ عهده ODCC گذاشته شد. 
از سوی دیگر، کارفرما نظارت پروژه را از آن قرارداد حذف کرد و تکمیل کادر نظارتی حدود هشت ماه زمان برد. در بازه زمانی بین دی‌ماه تا شروع رسمی قرارداد، مطابق درخواست شرکت نفت سپاهان و مدیریت مجموعه، ما کار ساخت را پیش بردیم. به همین ترتیب واحد HDT تا حد قابل‌توجهی پیشرفت کرد اما با ورود به سال ۱۴۰۳، شرایط تحریمی و تغییرات قیمتی بر روند پروژه تأثیر گذاشت و موجب بروز چالش‌های بیشتر در ادامه اجرا شد.

میزان پیشرفت این پروژه‌ها، امروز که در میانه پاییز 1404 هستیم، چقدر است؟  
در حال حاضر بیش از ۹۰٪ فرآیندهای مهندسی واحد TDAE تکمیل شده و ۵۶ بسته از مجموع ۵۷ بسته خرید انجام شده و در مرحله ساخت قرار گرفته‌اند؛ بخشی از اقلام مورد نیاز نیز تحویل داده شده است. این پیشرفت با وجود موانع قابل‌توجهی حاصل شده که عمده‌ترین آن‌ها مربوط به تصمیمات کارفرما درزمینه نظارت و واگذاری طراحی بود. هم‌زمان، واحد HDT نیز به مرحله‌ای رسیده که مسائل مالی و قراردادی و تفاوت‌های ناشی از تورم در داخل قرارداد، ما را به ارائه «لایحه اصلاح قیمت» به کارفرما سوق داد. این لایحه در دی‌ ۱۴۰۲ به کارفرما ارائه شد، اما تاکنون تعیین‌تکلیف نشده است.

پس از آغاز قرارداد با شرکت طراحی و ساختمان نفت، پروژه چطور پیش رفت؟  
با توجه به مأموریتی که به ODCC محول شده بود، تیم متخصص و کارگاه تجهیزشده آماده در اختیار داشتیم. شرکت نفت سپاهان چند پروژه جانبی، ازجمله پروژه FRW (که از سال ۱۳۹۸ معلق مانده بود)، را نیز به ODCC سپرد؛ پیمانکار پیشین حدود ۶۰٪ این پروژه را انجام داده و سپس رها کرده بود. در سال ۱۴۰۳ کارفرما از ما خواست که تکمیل آن را بر عهده بگیریم و محدوده زمانی فشرده چهارماهه برای اتمام تعیین شد. ازآنجاکه عملیات باید در واحدی انجام می‌شد که در مدار تولید بوده و از سرویس خارج نشده بود، کاری بسیار پرریسک و پیچیده‌ بود. این مأموریت از اواخر اردیبهشت به ODCC واگذار شد و تا پایان خرداد با به‌کارگیری حدود ۶۰۰ نفر نیروی متخصص انجام شد. در دو تا سه ماه اول، با راندمان و هماهنگی مناسب، پیشرفت غیرمنتظره‌ای حاصل شد و به حدود ۶۰–۷۰٪ پیشرفت فیزیکی رسیدیم. بعد از آن، ازآنجاکه کسری اقلام داشتیم و هم کارفرما، هم واحد تأمین شرکت نفت سپاهان، قادر به تأمین آن نبودند، قرارداد چند بار تمدید شد و روند اجرایی به تعویق افتاد. مبلغ قرارداد اجرای این پروژه ۲۸۲ میلیارد تومان بوده و در ادامه، عملیات راه‌اندازی نیز به‌مبلغ ۹۰ میلیارد تومان به ODCC واگذار شد که در مجموع حدود ۵۰٪ ریالی پروژه اصلی را تشکیل می‌دهد.

درنهایت چه تصمیمی برای راه‌اندازی پروژه واحد FRW اتخاذ شده؟  
درحال‌حاضر تمامی عملیات ساخت به ‌پایان رسیده اما کارفرما ترجیح داد واحد را یک ‌بار به‌طور کامل تعطیل و اورهال کامل انجام و سپس واحد را راه‌اندازی کند. از طرفی کارفرما به‌دلیل مشکلات تأمین اقلام، تصمیم گرفت واحد را به‌صورت مرحله‌ای و در چند بخش راه‌اندازی کند. از دلایل فنی این تصمیم این بود که اورهال (تعمیرات اساسی) برای سال‌ها در این واحد انجام نشده بود. بخش اول شامل حدود ۸۵٪ از کار است که باید در زمانی که واحد مشغول به کار است، و در کنار فعالیت‌های دیگر انجام شود؛ اجرای این بخش نیازمند صدور مجوزهای ویژه و شرایط بسیار خاص در محیط عملیاتی است و در مواردی ناچار به توقف موقت برخی فعالیت‌ها می‌شویم. حدود ۱۵٪ باقی‌مانده از این بخش باید در زمان خاموشی کامل واحد انجام شود؛ در این فاز دستگاه‌ها پس از خارج‌شدن از سرویس شست‌و‌شو، و تجهیزات جابه‌جا می‌شوند و اتصال خطوط قدیم به خطوط جدید صورت می‌گیرد تا واحد وارد چرخه تولید جدید شود. به‌طورکلی مهم‌ترین چالش‌های فعلی پروژه شامل تعیین‌تکلیف لایحه اصلاح قیمت ارائه‌شده، تأمین اقلام توسط کارفرما، و مدیریت راه‌اندازی مرحله‌ای است که ریسک‌های فنی و زمان‌بندی خاص خود را دارد.

اورهال واحد FRW به چه صورتی انجام شد؟ 
با توجه به حضور ODCC در واحد و برای جلوگیری از ریسک‌های ناشی از حضور پیمانکار دیگر در اورهال، مسئولیت انجام تعمیرات اساسی به ODCC محول شد که با توجه به توانمندی‌های داخلی و به‌ تأیید مدیرعامل پیشین، ODCC این مأموریت را پذیرفت.

تعمیرات اساسی این واحد، چه مدت زمان برود؟ آیا مطابق انتظارات و پیش‌بینی‌ها پیش رفت؟ 
اورهال به‌طورکلی نیازمند انجام حداکثر عملیات و تعمیرات اساسی، در بازه‌ای بسیار کوتاه است؛ به‌طور معمول می‌بایستی ظرف مدت ۲۰ روز الی یک ماه کلیه تجهیزات از پمپ تا کمپرسور باز، تعمیر و مجدداً مونتاژ شوند. برای این پروژه برآورد شد که به ۷۳۵ نفر پرسنل نیاز است. پیشنهاد قیمت از دی‌ 1403 ارائه شده بود و به‌دلیل ریسک بالا و جرائم سنگین تأخیری، در ابتدا تمایل زیادی به پذیرش پروژه وجود نداشت. با اینکه برای اجرای اورهال اغلب به سه ماه برنامه‌ریزی تأمین نیرو و تجهیزات نیاز است، اما در این پروژه، دو هفته پیش از تاریخ شروع پروژه مجوز جذب حدود ۷۲۵ نفر و تأمین تخصص‌های ویژه مانند تعمیر کمپرسورها، برج‌ها، ولوها و مبدل‌ها ابلاغ شد. در این مدت، با برگزاری جلسات فشرده تخصصی بین مشاور و تیم کارگاه، تخصص‌های مورد نیاز شناسایی و فرایند جذب به‌صورت فوری انجام شد. با وجود استرس‌ها و ریسک‌های متعدد ازجمله هم‌زمانی تعمیرات اساسی ما با تعداد زیادی از پالایشگاه‌های دیگر که منجر به کاهش نیروی متخصص در بازار شده بود، عملیات شروع شد. کارفرما ابتدا انتظار اجرای مرحله‌ای حداقل سه ماهه داشت، اما پروژه ظرف دو ماه و حتی دو روز پیش از موعد مقرر تکمیل شد. نحوه اجرای پروژه توسط ODCC با‌عنوان «کار شاق» از سوی کارفرما در همه‌جا مورد تمجید قرار گرفت. خوشبختانه تکمیل پروژه دقیقاً پیش از آغاز «جنگ ۱۲ روزه» انجام شد، اما پالایشگاه‌ها و کارخانه‌هایی که دیرتر شروع کرده بودند به‌واسطه شرایط جنگی، کارشان معلق یا طولانی شد، با این‌حال پروژه ما به‌موقع به پایان رسید.

بخشی از پروژه، در زمانی انجام شد که واحد از سرویس خارج نشده و مشغول به کار است. در این بخش با چه چالش‌هایی روبه‌رو بودید؟  
به‌طور کلی هدف پروژه‌های طرح و توسعه‌ای، ارتقای کیفیت یا افزایش ظرفیت واحدها بر اساس طراحی انجام‌شده است. در پروژه نفت سپاهان هدف اصلی ارتقای کیفیت محصول بود تا با حذف ترکیبات مضر از روغن تولیدی، امکان استفاده از آن در صنایع آرایشی فراهم شود. اجرای عملیات به این شکل و روی واحد زنده، چالش‌های متعددی دارد؛ واحد تولیدی می‌خواهد ظرفیت تولید کاهش نیابد و هرچند که همکاری لازم را با تیم پروژه دارند، اما معمولاً آن را به‌عنوان عامل خارجی و مزاحم می‌بیند؛ از منظر عملیاتی، اخذ مجوز کار، آماده‌سازی شرایط، و ایمن‌سازی فضای کارگاهی از مهم‌ترین ملاحظات است. تمامی بخش‌هایی که به پروژه مرتبط هستند باید تحت محافظت قرار گرفته و تجهیزات لازم آماده شود؛ ازجمله استفاده از پتوهای نسوز در محل جوشکاری و استقرار چادرهای ضدجرقه اطراف محل کار. این تمهیدات ایمنی ضروری اما موجب افت محسوس سرعت کار می‌شوند. ODCC نقش کلیدی در مدیریت این ملاحظات ایمنی و برنامه‌ریزی برای خردکردن حجم کار، برآورد بازدهی و تعیین نیروهای مورد نیاز ایفا کرد. شرط توافق‌شده و پذیرفته‌شده این بود که واحد پیش از شروع عملیات، آماده باشد و مجوزهای آغاز به کار، بموقع صادر شوند؛ با رعایت همین شرایط، کارها طبق روال فنی انجام شد.

پروژه نفت سپاهان با توجه به تجاربی که به دست آورده، چه اولویت‌های پیشِ روی خود دارد؟ 
با اجرای پروژه‌های جانبی ازجمله پروژه  FRW، انجام عملیات اورهال و پروژه کوچک مانند انتقال برق از نیروگاه شهید منتظری و احداث پست برق داخل کارخانه، از زیان‌دهی پروژه اصلی جلوگیری کنیم. عملاً تأمین منابع لازم برای پوشش هزینه‌های جاری و حفظ تداوم عملیات از مسیر این پروژه‌های موازی، تأمین و در مجموع مبلغ ۶۱۶ میلیارد تومان درآمد محقق شد. درحال‌حاضر اولویت فعلی ما تعیین‌تکلیف سریع «لایحه اصلاح قیمت» است، تا مسیر اجرایی پروژه اصلی بتواند بدون ابهام ادامه یابد. با توجه به ظرفیت‌های تجهیزاتی موجود در محل و شناختی که شرکت نفت سپاهان از تیم ODCC پیدا کرده، ادامه پروژه با ODCC کاملاً به نفع کارفرما خواهد بود؛ به‌نظرم احتمال اینکه شرکت دیگری بتواند کار را با مبلغی کمتر یا در زمان مناسب‌تر انجام دهد، کم است.

نگاه شما و تیم ODCC به اجرای پروژه‌ها چیست و چه عواملی باعث می‌شود این پروژه‌ها با حس تعلق و دقت بالا پیش بروند؟ 
همیشه معتقدم کسانی که در پروژه کار می‌کنند، پروژه را مثل «بچه خودشان» می‌دانند. وقتی وارد پروژه‌های ساخت می‌شویم، از دل زمین خاکی و خالی آغاز می‌کنیم؛ می‌سازیم، آباد می‌کنیم و در پایان از ثمره کار لذت می‌بریم. در پروژه هیچ کار تکراری‌ای وجود ندارد، هر مرحله تجربه جدیدی است و همین تجربیات است که به ما برتری می‌بخشد. ODCC الفبای پروژه‌های نفت و گاز را به‌ خوبی می‌شناسد؛ بنابراین با دانش، تجربه و رویه‌های تخصصی خود، پروژه‌ها را بر اساس دستورالعمل‌های خاص هر پروژه و با دقت اجرایی جلو می‌برد.