به گزارش روابط عمومی شرکت طراحی و ساختمان نفت؛ صنعت نفت و گاز به دلیل محیط کاری پرخطر و نیروی انسانی پرتعداد، نیاز ویژه‌ای به مدیریت دقیق ایمنی، سلامت و محیط زیست (HSE) دارد. این حوزه با چالش‌های متعددی از جمله کنترل بیماری‌های ویروسی، آلودگی هوا و پایش سلامت کارکنان مواجه است. 

در شرکت طراحی و ساختمان نفت، با رویکردی نوین این موارد توجه قرار گرفته و اقداماتی مانند تدوین برنامه‌های پایش ارگونومی، ارائه پکیج‌های حمایتی تغذیه‌ای برای خانواده کارکنان و راه‌اندازی مراکز پایش سلامت، نشان از تغییر رویکرد این واحد به سمت مدیریت پیشگیرانه و بهبود کیفیت زندگی کارکنان دارد. این اقدامات نه‌تنها سلامت نیروی انسانی را تضمین می‌کند، بلکه با کاهش دغدغه‌های شخصی کارکنان، بهره‌وری سازمانی را نیز افزایش می‌دهد. در همین ارتباط با مهندس کوروش رضایی دادخواه مدیر واحد HSEQ شرکت طراحی و ساختمان نفت در آستانه سال جدید گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید.

واحد HSEQ چیست و چرا در صنعت نفت و گاز از اهمیت بالایی برخوردار است؟
واحد HSEQ در صنعت نفت به معنای سیستم مدیریت بهداشت (Health)، ایمنی (Safety)، محیط زیست (Environment) و کیفیت (Quality) است. البته در حال حاضر این واحد بیشتر با عنوان HSE شناخته می‌شود. وظیفه اصلی این واحد پایش و مدیریت وضعیت بهداشت و ایمنی افراد، همچنین حفاظت از محیط زیست در کنار تضمین کیفیت فرآیندها و سیستم‌های سازمانی است. ما در این واحد فرآیندها، ساختارها، و روش‌های اجرایی سازمان را تدوین، بازبینی و جاری می‌کنیم. همچنین مسئولیت یکپارچه‌سازی و تبیین خط‌مشی‌های سازمانی نیز برعهده ماست.

اهمیت این واحد در صنعت نفت و گاز به دلیل ماهیت پرخطر این صنعت و نیروی انسانی پرتعداد فعال در آن بسیار بالاست. از طرفی، فرآیندهایی مثل استخراج، پالایش، و صنایع پتروشیمی معمولاً آلودگی‌های زیست‌محیطی و سختی‌های زیادی به همراه دارند. بنابراین وظیفه ما شامل مواردی چون پایش سلامت پرسنل به دلیل شرایط سخت کاری، حفظ ایمنی در حین انجام عملیات، حفاظت از محیط زیست با کاهش آلایندگی‌ها و انطباق فرآیندها با استانداردهای زیست‌محیطی می‌شود.

مهم‌ترین چالش‌هایی که در این حوزه با آن‌ها مواجه بوده‌اید چه بوده است؟
من حدود یک ماه و نیم است که به این مجموعه پیوسته‌ام. پیش از این در حوزه‌های کیفی (QA)، سیستم‌ها و روش‌ها، و مدیریت توسعه فناوری فعالیت می‌کردم و بیشتر به عنوان شریک کاری واحد HSE عمل می‌کردم. اما با صلاحدید مدیر یت و به دلیل برخی ضعف‌های موجود، مسئولیت این حوزه به ما واگذار شد. یکی از موضوعاتی که مورد توجه قرار گرفت پایش سلامت پرسنل بود. در حوزه محیط زیست نیز برخی مشکلات در سایت‌ها وجود داشت که خوشبختانه بخش عمده‌ای از آن‌ها شناسایی و رفع شده است. یکی از کارهای مهمی که انجام دادیم، تدوین برنامه‌ای برای پایش و رفع مشکلات ارگونومی کارکنان به صورت مستقیم و مستمر بود که این رویکرد برای اولین بار در صنعت نفت به کار گرفته شد.
همچنین یکی از مسائل که توجه ما را جلب کرد، مشکلاتی بود که ناشی از کمبود مکمل‌های ضروری مثل آهن برای بانوان و خانواده‌های کارکنان است. ما متوجه شدیم که بسیاری از همکاران ممکن است به دلیل مشغله یا کمبود وقت نتوانند به سلامت خود و خانواده‌شان رسیدگی کافی داشته باشند. این موضوع باعث شد که ما یک پکیج حمایتی طراحی کنیم تا به این نیازها پاسخ دهیم. در این طرح، مکمل‌های ضروری برای گروه‌های حساس، یعنی بانوان و کودکان، تأمین می‌شود. این پکیج‌ها هر سه ماه یک‌بار به خانواده‌ها ارائه می‌شود تا از مشکلات ناشی از کمبود مواد مغذی پیشگیری شود. هدف اصلی ما این است که با کاهش دغدغه‌های سلامتی خانواده‌ها، کارکنان تمرکز بیشتری بر کار خود داشته باشند.
وقتی خانواده یک همکار، مثلاً فرزند یا همسر او، بیمار شود، ناخودآگاه روی عملکرد کاری او تأثیر می‌گذارد. اگر این مشکلات را پیش‌بینی کنیم و با اقداماتی مثل ارائه مکمل‌ها یا پایش سلامت، احتمال بیماری را کاهش دهیم، عملاً به بهبود شرایط کاری و زندگی کارکنان کمک کرده‌ایم. حتی اگر همسر یک همکار خانه‌دار باشد، تأمین این نیازها می‌تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند. ما علاوه بر این پکیج‌ها، برنامه‌های جامع‌تری در زمینه سلامت داریم. به‌عنوان مثال، یک مرکز پایش سلامت راه‌اندازی کرده‌ایم که معاینات ادواری و طب کار را انجام می‌دهد. هدف ما این است که این مرکز هم به کارکنان خودمان خدمات ارائه دهد و هم به سایر بخش‌های صنعت نفت. برای رفع مشکل روش‌های قدیمی، برنامه‌ریزی کرده‌ایم که معاینات در آزمایشگاه‌های معتبر و به‌صورت استاندارد انجام شود تا نتایج دقیق‌تری به دست آید.

در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی چه اقداماتی انجام داده‌اید و چه رویکردی در پیش گرفته‌اید؟
در کنار برنامه‌های سلامت، به مسائل زیست‌محیطی و مسئولیت‌های اجتماعی هم توجه داشته‌ایم. به‌عنوان مثال، برنامه‌هایی مثل درختکاری و افزایش فضای سبز را در دستور کار داریم. در این زمینه با شهرداری تفاهم‌نامه‌هایی امضا کرده‌ایم. همچنین در تلاش هستیم که برنامه‌های گروهی و خانوادگی بیشتری برای کارکنان داشته باشیم. مثلاً در مناسبت‌هایی مثل روز خانواده، برنامه‌های ویژه‌ای طراحی می‌کنیم که علاوه بر ایجاد همبستگی بیشتر، به سلامت روانی کارکنان هم کمک می‌کند.
رویکرد ما این بوده که با همکاری نزدیک با واحدهای مختلف مثل منابع انسانی و روابط عمومی، یک هماهنگی تنگاتنگ ایجاد کنیم. بسیاری از برنامه‌ها را ما پیشنهاد می‌کنیم و پیگیری می‌کنیم، اما اجرای نهایی آن‌ها با همکاری دیگر واحدها انجام می‌شود. هدف اصلی ما این است که محیطی سالم‌تر و پویاتر برای کارکنان و خانواده‌هایشان فراهم کنیم.

سامانه یکپارچه‌ای که برای ایمنی در صنعت نفت راه‌اندازی کرده‌اید، چه ویژگی‌ها و مزایایی دارد؟
این سامانه قرار است پرووایدر کل پالایشگاه‌های کشور باشد. این سامانه یک سیستم هوشمند تحلیلگر دارد که از APIهای پیشرفته و سیستم‌های هوش مصنوعی بهره می‌برد. البته نباید این سیستم را صرفاً یک هوش مصنوعی تبلیغاتی در نظر گرفت؛ بلکه این سامانه به عنوان یک تحلیلگر ساده و مؤثر عمل می‌کند.
هدف اصلی ما، یکپارچه‌سازی اطلاعات پرسنل در صنعت نفت است. در این سامانه، هیستوری کامل پزشکی کارکنان ثبت و ذخیره می‌شود. این اطلاعات با همکاری تأمین اجتماعی و سیستم‌های پزشکی برای پایش دقیق‌تر و به‌روزتر، قابل استفاده است. یکی از اهداف این سامانه، پایش مستمر وضعیت سلامتی پرسنل است. همچنین، معاینات ادواری را به شیوه‌ای استاندارد و دقیق‌تر انجام می‌دهیم. به جای نمونه‌گیری‌های سنتی که نتایج گاهی با خطا همراه بودند، برنامه‌ریزی کرده‌ایم که این آزمایش‌ها در آزمایشگاه‌های معتبر و با استانداردهای بالا انجام شوند.

برای بهبود شرایط کاری چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
ما محیط کار را بر اساس استانداردهای ارگونومی طراحی کرده‌ایم. برای کارکنانی که مشکل اسکلتی دارند، صندلی‌های استاندارد و مانیتورهای با پایه‌های مناسب در نظر گرفته‌ایم. همچنین، یک برنامه ویژه برای بررسی و پیشگیری از آسیب‌های چشمی در حال اجرا است. تمامی پرسنل تحت معاینات دقیق چشم‌پزشکی قرار می‌گیرند و در صورت نیاز، عینک‌های طبی با کمک بیمه تکمیلی تهیه می‌شود.

با توجه به سختی کار در این مناطق، آیا مزایای مالی نیروی انسانی برای آنها رضایتبخش و کافی است؟
در بسیاری از موارد، مزایای مالی نمی‌تواند مشکلات جسمی و روانی ناشی از کار در این مناطق را جبران کند. به‌عنوان کسی که سال‌ها در این صنعت کار کرده‌ام، معتقدم حتی حقوق بالای ۱۰۰ میلیون تومان در عسلویه نمی‌تواند شرایط سخت زندگی را جبران کند. بسیاری از پرسنل ترجیح می‌دهند حقوق کمتری بگیرند اما در شهرهایی مثل تهران یا مشهد زندگی کنند.

شما به شرایط کار در مناطق جنوب کشور، خصوصاً عسلویه و مناطق صنعتی اشاره کردید. با توجه به این شرایط، چه اقداماتی برای پیشگیری از آسیب‌های جسمی و روانی پرسنل انجام داده‌اید؟
کار در مناطق صنعتی جنوب کشور، مانند عسلویه یا پالایشگاه‌ها، چالش‌های جدی جسمی و روانی دارد. به زبان ساده، افراد در این مناطق به نوعی پول خون‌شان را می‌گیرند. این شرایط شامل فشار روانی ناشی از دوری از خانواده، شرایط زندگی در کمپ‌ها، و خطرات ناشی از محیط آلوده صنعتی است.
ما به این چالش‌ها به دو جنبه پیشگیری و پایش نگاه می‌کنیم. برای پرسنلی که در این مناطق کار می‌کنند، برنامه‌ای ترتیب داده‌ایم که هر شش ماه یک‌بار آزمایش خون و معاینات پزشکی کامل انجام دهند. این معاینات شامل بررسی ریه‌ها (مانند تست اسپیرومتری و اودیومتری) و ارزیابی دقیق وضعیت عمومی بدن است. این کار به ما کمک می‌کند تا بیماری‌های ناشی از آلودگی‌های محیطی مانند گوگرد و کربن را به‌موقع شناسایی کنیم. همچنین، آزمایش‌های تخصصی برای پیشگیری از بیماری‌های خونی و عفونی در نظر گرفته شده است. همچنین تلاش کرده‌ایم شرایط زندگی در کمپ‌ها را بهبود بخشیم. یکی از مشکلات رایج در این مناطق، نبود حساسیت کافی نسبت به بهداشت فردی و محیطی است. از سویی دوری از خانواده یکی از بزرگ‌ترین مشکلات روانی این شغل‌ها است. بسیاری از کارکنان، به دلیل این شرایط، دچار مشکلات روحی می‌شوند که تأثیر مستقیم بر خانواده و بهره‌وری آن‌ها دارد. ما سعی کرده‌ایم با ارائه مشاوره روان‌شناختی و برنامه‌های حمایتی، بخشی از این فشارها را کاهش دهیم.

چه برنامه‌ای برای کاهش این آسیب‌ها دارید؟
ما برنامه‌هایی برای کاهش اثرات این شرایط در دستور کار داریم. در بخش پایش مستمر سلامت، معاینات ادواری و آزمایش‌های تخصصی را به‌شدت پیگیری می‌کنیم. همچنین در حال بازنگری شرایط بهداشتی کمپ‌ها هستیم و برنامه‌هایی برای استانداردسازی آن‌ها داریم. ضمن آن که به پرسنل آموزش داده‌ایم که بهداشت فردی و محیطی را جدی بگیرند. ما در این راستا، برنامه‌های مشاوره‌ای را برای کاهش فشار روانی ناشی از دوری از خانواده و شرایط سخت کاری اجرا می‌کنیم.

شما به چه دستاوردهایی در این مدت کوتاه رسیده‌اید؟ آیا تحلیلی از نتایج این اقدامات دارید؟
خوشبختانه، طی دو ماه اخیر که تغییرات اساسی در جریان بود و سختگیری بیشتری در زمینه سلامت و ایمنی داشتیم، هیچ حادثه‌ای رخ نداده است. همچنین، پایش‌های ما نشان داده‌اند که اقدامات پیشگیرانه تأثیر معناداری بر کاهش مشکلات داشته است. این شغل‌ها چالش‌های زیادی دارند، اما ما تلاش می‌کنیم با برنامه‌های پایش سلامت، بهبود محیط کار، و حمایت روان‌شناختی، این مشکلات را به حداقل برسانیم. البته، همچنان نیاز به بهبود تکنولوژی و استانداردهای صنعتی داریم تا شرایط کلی بهبود یابد.
در زمینه آلودگی هوا نیز یک محصول پایشی طراحی و اجرا کردیم. همچنین، پایش سلامت پرسنل و ارگونومی را به طور جدی آغاز کردیم و اولین شرکت نفتی هستیم که به صورت سیستماتیک و مستمر به این موضوع ورود کردیم. در بخش محیط زیست نیز اقدامات مهمی برای کاهش آلایندگی‌ها و انطباق با استانداردهای زیست‌محیطی انجام دادیم که بخشی از آن‌ها اجرایی شده و بخشی در حال پیگیری است. در طرح تکریم بانوان، چندین اقدام ویژه طراحی شده است که می‌توان به مواردی چون دورکاری مادران باردار، مرخصی خاص بانوان، حمایت از مادران دارای فرزند 2 تا 7 سال و توجه به بیماران خاص اشاره کرد. این اقدامات علاوه بر بهبود کیفیت زندگی پرسنل، حس حمایت و امنیت شغلی را در میان کارکنان افزایش داده است.

در بحث فرهنگ ایمنی، چطور این فرهنگ را میان کارکنان جا انداخته‌اید؟ و آیا مقاومت‌هایی در این زمینه وجود داشته است؟
فرهنگ‌سازی ایمنی در سازمان یکی از چالش‌های اصلی ما بوده است. تجربه نشان داده که متأسفانه بسیاری از افراد حتی برای حفظ سلامت خودشان هم مقاومت نشان می‌دهند. این نوع رفتارها، به‌رغم اطلاع‌رسانی‌ها و هشدارهای متعدد، همچنان مشکل‌ساز بودند. در این زمینه سخت‌گیری قاطع و رسمی یکی از راهکارهاست. این سیاست‌ها باعث شد که کم‌کم افراد به اهمیت رعایت قوانین ایمنی پی ببرند.همچنین الگوسازی از طریق آموزش را مدنظر داریم. آموزش و فرهنگ‌سازی نقش کلیدی دارد. ما برای سال آینده برنامه‌هایی داریم که شامل اردوهای ایمنی، کارگاه‌های آموزشی، و حتی برنامه‌هایی برای خانواده کارکنان، خصوصاً کودکانشان است. از سوی دیگر تجربه‌های ملموس برای کارکنان مطرح است. برخورد قاطع و نظارت دقیق می‌تواند در رفتار افراد تغییری پایدار ایجاد کند. در کشور ما متأسفانه چنین قاطعیتی وجود ندارد.

چه برنامه‌هایی برای ارتقای فرهنگ ایمنی در سازمان خودتان دارید؟
ما در حال برنامه‌ریزی برای چند اقدام کلیدی هستیم که شامل اردوهای آموزشی، آموزش کودکان، نظارت قاطع و مداوم، ارتباط با کارکنان است. فرهنگ‌سازی ایمنی یک فرآیند زمان‌بر است و نیاز به آموزش، نظارت قاطع، و حتی سخت‌گیری دارد. در نهایت، وقتی افراد تأثیرات مثبت رعایت قوانین را در زندگی خود ببینند، این رفتار به بخشی از فرهنگ آن‌ها تبدیل می‌شود.

چگونه فرهنگ نظارت و ایمنی را در سازمان پیاده‌سازی کرده‌اید؟
ما در سازمان بر اساس تجربه به این نتیجه رسیدیم که برای جا انداختن فرهنگ ایمنی، باید دو اقدام کلیدی انجام دهیم: نظارت مستمر و برخورد قاطع. ما معتقدیم نظارت مستمر و اقدام قاطعانه باعث می‌شود افراد متوجه اهمیت موضوع شوند و از مقاومت در برابر رعایت قوانین اجتناب کنند. همچنین، از تجربه‌های کودکی و فرهنگی خودمان هم استفاده کرده‌ایم؛ مثلاً تلاش کرده‌ایم با آموزش به کودکان کارکنان، نسل آینده را از نظر فرهنگی آماده کنیم تا رفتارهای درستی از خانواده‌هایشان بیاموزند.

در حوزه پیشگیری از حوادث چه اقداماتی داشته‌اید؟
تاکنون خوشبختانه حادثه قابل‌توجهی در مجموعه نداشته‌ایم. با این حال، برای پیشگیری، بر یادگیری از تجربه‌های گذشته در صنعت نفت تمرکز کرده‌ایم. رویکرد ما این است که به جای سرزنش عملکرد گذشته، فرآیندهایی ایجاد کنیم که در آینده مانع از بروز چنین اشتباهاتی شوند. بنابراین، به دنبال استفاده از تجربیات قبلی هستیم تا از حوادث مشابه جلوگیری کنیم و کیفیت عملکرد خود را ارتقا دهیم.

برای کاهش تأثیرات زیست‌محیطی پروژه‌ها چه ایده‌هایی دارید؟
یکی از مهم‌ترین اقدامات ما، راه‌اندازی اولین سامورتر خورشیدی هیبرید در خاورمیانه بوده که به لطف خدا و حمایت مدیران ارشد صنعت پالایش به بهره‌برداری رسیده است. این سامورتر با هدف کاهش اثرات زیست‌محیطی و به حداقل رساندن انتشار کربن در پالایشگاه‌ها طراحی شده است. تاکنون ۸ واحد از این سیستم در سراسر کشور نصب شده که تأثیرات مثبتی در کاهش ناترازی انرژی کشور داشته است. علاوه بر این، ما روی پلتفرم‌های الکترونیکی کار می‌کنیم که بتواند مصرف انرژی را کاهش دهد و مانع از ترددهای بیهوده شود. همچنین، پروژه‌های دیگری مانند پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس و سیستم‌های تصفیه هوای محلی را در دست داریم که هم‌اکنون در حال توسعه هستند و به بهبود کیفیت هوا کمک خواهند کرد. این اقدامات، علاوه بر کاهش آلودگی، نشان‌دهنده تعهد ما به ارتقای محیط زیست در صنعت نفت و گاز است.
ما در سازمان به دنبال این هستیم که با نظارت دقیق، آموزش و استفاده از فناوری‌های جدید، ایمنی، بهداشت و محیط زیست را در سطح استانداردهای بین‌المللی حفظ کنیم و در عین حال، با کاهش تأثیرات زیست‌محیطی پروژه‌ها، مسئولیت اجتماعی خود را به بهترین شکل ممکن ایفا کنیم.
در حال حاضر، دو اولویت اصلی ما در مقابله با تغییرات اقلیمی در دستور کار قرار دارد. یکی از این اولویت‌ها، توسعه و پیشرفت در صنعت انرژی خورشیدی است. به زودی، یکی از رهبران اصلی این صنعت خواهیم شد. در حال حاضر، اتفاقات خوبی در این زمینه افتاده است و ما در حال تدوین و پیاده‌سازی پروژه‌هایی هستیم که می‌توانند به‌طور قابل توجهی در کاهش اثرات زیست‌محیطی و پاسخ به چالش‌های تغییرات اقلیمی مؤثر باشند. این اقدامات نه تنها برای این مجموعه، بلکه به‌طور عمومی در سطح کشور می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد.
دومین موردی که در دستور کار داریم، طرح‌های درخت‌کاری است. این برنامه به‌طور ویژه برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات منفی آن در حال اجرا است. درخت‌کاری یکی از مؤثرترین راه‌حل‌ها برای کاهش کربن دی‌اکسید در جو است و به حفظ تنوع زیستی و کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند. با توجه به اهمیت این دو طرح، ما در تلاشیم تا نقش خود را در مقابله با بحران‌های اقلیمی ایفا کنیم و به اهداف زیست‌محیطی بزرگ‌تری برسیم.

خدمات درمانی داخل سازمان شامل چه مواردی است؟
ما یک درمانگاه کوچک در سازمان راه‌اندازی کرده‌ایم که شامل سه پزشک (یک پزشک عمومی، یک متخصص بیماری‌های عفونی و یک متخصص ارتوپدی) و دو پرستار (یک آقا و یک خانم) است. این درمانگاه خدماتی مثل معاینات پزشکی، تزریقات و بررسی مشکلات اسکلتی را ارائه می‌دهد. همچنین، برنامه‌هایی برای تدوین و اجرای درمان‌های پیشگیرانه برای مشکلات اسکلتی که در میان پرسنل شایع‌تر هستند، در دست اقدام داریم.

برنامه آینده شما برای توسعه این خدمات چیست؟
برنامه ما این است که مرکز پایش سلامت پرسنل را تا پایان سال به‌صورت کامل راه‌اندازی کنیم. این مرکز، علاوه بر ارائه خدمات به پرسنل خودمان، می‌تواند به سایر سازمان‌های صنعت نفت نیز خدمات‌دهی کند. همچنین، قصد داریم همکاری‌های بیشتری با تأمین اجتماعی و سیستم‌های پزشکی برقرار کنیم تا داده‌های سلامتی پرسنل به‌صورت کامل و یکپارچه ذخیره شود و در آینده نیز قابل استفاده باشد.

آیا اقدامات دیگری در زمینه بهبود رفاه پرسنل انجام داده‌اید؟
بله، ما علاوه بر خدمات درمانی و تغذیه‌ای، برنامه‌های روانشناسی را نیز در دستور کار قرار داده‌ایم. تیم پزشکی ما به‌طور خاص روی مسائل روانشناختی کارکنان کار می‌کند. هدف اصلی ما ایجاد محیطی سالم‌تر و پویاتر است که به ارتقای بهره‌وری و رضایت پرسنل کمک کند.